Στις 11 Μαρτίου 2020, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κήρυξε πανδημία τον Covid-19. Από τον Δεκέμβριο του 2019 όταν πρωτοεμφανίστηκε ο ιός στην κινεζική επαρχία Γουχάν μέχρι να «εξαχθεί» στον υπόλοιπο κόσμο και να «αναβαθμιστεί» σε πανδημία, ο κορωνοϊός άλλαξε ριζικά τον τρόπο ζωής μας.
Συστήνοντάς μας ένα υποτονικό ρυθμό ζωής, «μετακόμισε» τις ζωές μας online, μας εξοικείωσε με την αναμονή και την αβεβαιότητα σε ένα μπεκετικό συχνά περιβάλλον, μας κραύγασε τη σημασία των συστημάτων υγείας και της προόδου της επιστήμης, μας στέρησε λίγους πόντους από την δημοκρατία, μας ανέδειξε τη σημασία της παγκόσμιας συνεργασίας και της πολιτικής διαχείρισης. Επίσης έθεσε υπό αμφισβήτηση διάφορες δυνάμεις που δομούν τον κόσμο μας σήμερα, με κυριότερη την παγκοσμιοποίηση.
Σε αφιέρωμά του το Bloomberg Business αναπολεί το τελευταίο τεύχος του περιοδικού που εκδόθηκε στα γραφεία του πρακτορείου την εβδομάδα κατά την οποία ο κορωνοϊός πήρε και επίσημα διαστάσεις πανδημίας.
Το πρωτοσέλιδο του περιοδικού είχε τίτλο «Η χαμένη χρονιά». Στο δημοσίευμα τονίζεται πως εκείνη την εποχή ο φόβος για την ασθένεια δημιουργούσε την ελπίδα ότι θα μπορούσε να φέρει τους ανθρώπους κοντά.
Ήταν ο «μεγάλος ισοσταθμιστής»;
Σε μια από τις συνεντεύξεις τύπου του, αναφέρεται ότι, ο κυβερνήτης της Νέας Υόρκης Άντριου Κουόμο είχε χαρακτηρίσει τον Covid-19 «μεγάλο ισοσταθμιστή». Το ίδιο έκανε και η Μαντόνα, η οποία είχε κυκλοφορήσει ένα βίντεο κλιπ στο οποίο εμφανιζόταν να βυθίζεται σε μια μπανιέρα με τριαντάφυλλα και να λέει: «Είμαστε όλοι στο ίδιο σκάφος, και αν το πλοίο βυθίζεται, βυθιζόμαστε όλοι μαζί».
Το πλοίο σίγουρα έβαλε πολλά νερά, αλλά δεν βυθιστήκαμε όλοι μαζί. Μετά από ένα ολόκληρο χρόνο «επίσημα» η πανδημία ενίσχυσε σημαντικά τις ανισότητες. Ανισότητες με βάση τη φυλή και το εισόδημα, το φύλο, το επάγγελμα και την εθνικότητα. Για πολλούς μάλιστα, η χαμένη χρονιά απειλεί να γίνει μια χαμένη δεκαετία «ισάξια» με την αμερικανική περίοδο που ακολούθησε τη βαθιά ύφεση του 2007-09 ή τη μακρά ύφεση της Ιαπωνίας μετά το 1991.
Τα θετικά σημάδια
Από την άλλη η πανδημία δεν τα κατέστρεψε όλα. Απειλώντας τους ευάλωτες πληθυσμούς, εξέθεσε τις αδυναμίες τους ενθαρρύνοντας την προστασία τους, ακόμα και σε συνθήκες υγειονομικής κρίσης.
Οι Φιλιππίνες, για παράδειγμα, χρησιμοποίησαν την καθολική ασφάλιση υγείας, η οποία θεσπίστηκε το 2019, για να καλύψει τα τεστ και τη θεραπεία του Covid για όλους, συμπεριλαμβανομένου του 40% των πολιτών που εργάζονται στα «μαύρα».
Στις ΗΠΑ, το οικονομικό πακέτο στήριξης 1,9 τρισ. δολαρίων του Τζο Μπάιντεν επεκτείνει τις πιστώσεις φόρου για πολίτες με χαμηλό εισόδημα με παιδιά, περιλαμβάνει 400 δισεκατομμύρια δολάρια σε εφάπαξ πληρωμές 1.400 δολ. στους περισσότερους Αμερικανούς, 300 δολ. την εβδομάδα σε παροχές ανέργων για τα 9,5 εκατομμύρια άτομα που απολύθηκαν κατά τη διάρκεια της κρίσης και 350 δισ. δολ. σε κρατικές και τοπικές κυβερνήσεις που η πανδημία έπληξε τον προϋπολογισμό τους.
Εμφανείς όσο ποτέ οι ανισότητες
Η πανδημία κατέστησε αδύνατο εδώ και καιρό να αγνοηθούν οι ανισότητες. Τον Φεβρουάριο του 2020 τα ποσοστά ανεργίας στις ΗΠΑ ήταν μόνο 3% για τους λευκούς, 4,4% για τους ισπανόφωνους και 6% για τους μαύρους. Ένα χρόνο αργότερα, τα αντίστοιχα ποσοστά ήταν 5,6%, 8,5% και 9,9%. Όσο περισσότερο μένει κάποιος εκτός εργασίας, τόσο πιο δύσκολο γίνεται έπειτα να επανενταχθεί στο εργατικό δυναμικό.
Το ίδιο ισχύει και για τα έθνη. «O Covid-19 θα μπορούσε να αφήσει μόνιμες ουλές στις οικονομίες των φτωχότερων χωρών. Είναι προς το συμφέρον όλων να ενεργήσουμε τώρα» υποστήριζαν οι αξιωματούχοι της Παγκόσμιας Τράπεζας Αϊχάν Κοσέ και Ακιχίκο Νίσιο σε δημοσίευσή της στις 4 Φεβρουαρίου.
Όπως υποστήριξαν, το να διορθωθούν οι ανισότητες που προκαλούνται από την πανδημία είναι κάτι περισσότερο από μια πράξη φιλανθρωπίας. Η παγκόσμια οικονομία χρειάζεται ένα παραγωγικό εργατικό δυναμικό, οπότε όσοι δεν έχουν πληγεί από την υγειονομική κρίση, θα έχουν ισχυρό συμφέρον για να βοηθήσουν τους λιγότερο τυχερούς να γίνουν υγιείς, μορφωμένοι και ειδικευμένοι.
Η εκπαίδευση αποτελεί ένα καλό πρώτο βήμα. Το 2020 αποτέλεσε μια χρονιά που δοκίμασε τις φυλετικές μειονότητες και τους φτωχούς. Πέρυσι, σε ένα έγγραφο για τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), οι οικονομολόγοι Έρικ Χάνουσεκ και Λίντγκερ Γουόσμαν υπολόγισαν ότι οι μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που επηρεάστηκαν από το κλείσιμο λόγω Covid ενδεχομένως «να αναμένουν χαμηλότερο εισόδημα περίπου 3%, κατά μέσο όρο, καθ ‘όλη τη διάρκεια της ζωής τους», εκτίμηση που είναι χαμηλότερη ακόμα και για μειονεκτούντες μαθητές που λαμβάνουν λιγότερη βοήθεια στο σπίτι. Αυτό, εκτίμησαν, θα μπορούσε να συρρικνώνει την οικονομία των χωρών τους κατά 1,5% ετησίως για τον υπόλοιπο αιώνα.
Η υγεία, ωστόσο, προηγείται ακόμη και της εκπαίδευσης ως αναγκαιότητα και σε αυτό τον τομέα οι ανισότητες είναι έντονες. Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, τα ποσοστά θανάτων από Covid για τους μη ισπανόφωνους λευκούς είναι 1,9 φορές υψηλότερο συγκριτικά με το αντίστοιχο ποσοστό των μαύρων, 2,3 φορές υψηλότερο από το ποσοστό των ισπανόφωνων ή λατίνων και 2,4 φορές υψηλότερο από το ποσοστό των αμερικανών ινδιάνων, σύμφωνα με στοιχεία από τις 18 Φεβρουαρίου από το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων.
Οι εντολές παραμονής στο σπίτι για τον έλεγχο της διασποράς του κορωνοϊού ήταν τουλάχιστον ειρωνεία για τα άτομα χωρίς σπίτι, ανέφερε από την πλευρά του ο Ρόμπερτ Μπόμπι Γουότς, διευθύνων σύμβουλος του Εθνικού Συμβουλίου Υγείας για τους Άστεγους.
Όταν τα σχολεία έκλεισαν και οι εργαζόμενοι στον τομέα της περίθαλψης έπρεπε να μείνουν στο σπίτι, το βάρος της φροντίδας των παιδιών και των ηλικιωμένων γονέων έπεσε σε μεγάλο βαθμό στις γυναίκες. Συνήθως κερδίζουν λιγότερα από τους συζύγους τους, οπότε η συγκυρία δεν της ευνοεί ιδιαίτερα οικονομικά, σχολιάζει η Στεφανία Αλμπανέζι, καθηγήτρια οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Πίτσμπουργκ.
Γενικότερα, ωστόσο, η υγειονομική κρίση επηρέασε δυσανάλογα τις γυναίκες εργαζόμενες που είδαν να χάνουν τις δουλειές τους με μεγαλύτερη ταχύτητα από τους άνδρες. Περισσότερες είναι άλλωστε οι γυναίκες που απασχολούνται σε τομείς που έχουν πληγεί σοβαρά από την πανδημία. Τέτοιοι κλάδοι είναι ο τουρισμός, η κλάδος της φιλοξενίας και ο τομέας των ενδυμάτων.
Στα φτωχότερα έθνη, η ζημιά του Covid-19 οφείλεται τόσο στις επιπτώσεις λόγω της πανδημίας όσο και στις λοιμώξεις. «Σε περιόδους κρίσης, οι βασικές υπηρεσίες υγείας συχνά μειώνονται, κάτι που τελικά μπορεί να σκοτώσει περισσότερους ανθρώπους από την ίδια την πανδημία», υποστήριζε σε άρθρο του πέρυσι το BMJ Global Health.
Κατά τη διάρκεια της επιδημίας του Έμπολα, η πρόσβαση σε υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης στις πληγείσες χώρες μειώθηκε κατά το ήμισυ, γεγονός που αύξησε τους θανάτους από ελονοσία, AIDS και φυματίωση.
Η ίδια η φτώχεια μπορεί να είναι πιο θανατηφόρα κατάσταση στις φτωχές χώρες και ο κορωνοϊός αποτελεί ένα τεράστιο εμπόδιο. Οι Κοσέ και Νίσιο στην δημοσίευσή τους για την Παγκόσμια Τράπεζα εκτίμησαν ότι η πανδημία θα ωθήσει περίπου 60 εκατομμύρια ανθρώπους από τις 74 φτωχότερες χώρες του κόσμου σε ακραία φτώχεια μέχρι το τέλος του 2021. Σε ακραία φτώχεια ορίζεται ότι ζει κάποιος όταν διαθέτει 1,90 ή λιγότερο δολάρια την ημέρα.
Όσο και αν θέλουν, τα πλούσια έθνη δεν μπορούν να απομονωθούν από τα φτωχά. Ο επόμενος «ασθενής μηδέν» βρίσκεται πιθανόν πάντα ένα αεροπλάνο μακριά.
Είναι η απελπισία στις παρενέργειες του κορωνοϊού;
Στην πραγματικότητα, η απελπισία θα μπορούσε να είναι μία από τις μακροχρόνιες παρενέργειες του κορωνοϊού, όπως υποστηρίζουν δύο εργασίες που δημοσιεύθηκαν πέρυσι από το Εθνικό Γραφείο Οικονομικής Έρευνας.
Σύμφωνα με την πρώτη, («Η πολιτική ουλή της πανδημίας»), η γενιά Ζ θα απογοητεύεται διαρκώς από την αποτυχία των κυβερνήσεων να καταπολεμήσουν την πανδημία. Σύμφωνα με την δεύτερη, («Αφήνοντας ουλές στο μυαλό και το σώμα: Οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις του COVID-19»), ο φόβος μιας επαναλαμβανόμενης πανδημίας θα οδηγήσει τους ανθρώπους να επενδύουν λιγότερο σε παραγωγικά στοιχεία όπως τα εργοστάσια, τα οποία θα βλάπτουν την ανάπτυξη.
Ο ιός SARS-CoV-2 στοχεύει ανελέητα στα πλέον ανυπεράσπιστα μέλη της κοινωνίας. Οι πλούσιοι και οι ισχυροί είναι, ως επί το πλείστον, τοποθετημένοι σε καλύτερη θέση ώστε να προστατεύσουν τον εαυτό τους, αλλά δεν είναι απολύτως απαλλαγμένοι από τα αποτελέσματά του.
Ο ιός θα παραμείνει επικίνδυνος όσο συνεχίζει να μεταλλάσσεται σε μεγάλους, μη εμβολιασμένους πληθυσμούς. Οι φορολογούμενοι θα επιβαρυνθούν με το κόστος της φροντίδας των ατόμων των οποίων η υγεία ή η απασχολησιμότητα έχουν καταστραφεί από τον ιό και την ύφεση που προκάλεσε. Έτσι η Μαντόνα ήταν σωστή. Είμαστε όλοι στο ίδιο σκάφος.
Της Ιωάννας Βαρδαλαχάκη
ivard@naftemporiki.gr
