Εξήντα ολόκληρα χρόνια γιορτάζει η Ευρωπαϊκή Ένωση και αν μη τι άλλο βρίσκεται στο κρισιμότερο σταυροδρόμι της. Έχοντας διανύσει μια πορεία έξι δεκαετιών, δεν θα μπορούσε να φανταστεί μεγαλύτερο ‘δώρο’ – δοκιμασία από το διαζύγιο με το Ηνωμένο Βασίλειο. Βεβαίως το διαζύγιο αυτό δεν προέκυψε από το πουθενά. Σίγουρα ευθύνεται ο λαϊκισμός αρκετών πολιτικών, οι οποίοι έπαιξαν αρκετά προσωπικά παιχνίδια στις πλάτες του βρετανικού λαού. Όμως, όπως σε όλα τα διαζύγια, έτσι και στο συγκεκριμένο, φταίνε πάντα και οι δυο. Το ευρωπαϊκό σχέδιο και ιδεώδες ενδεχομένως να είναι πιο ξένο από ποτέ στους πολίτες της γηραιάς ηπείρου. Εξάλλου από τη Συνθήκη της Ρώμης το 1957 έχουν αλλάξει άρδην τα πράγματα και από τον οραματιστή Μονέ φτάσαμε στην Ευρώπη του Σόιμπλε και του Ντάισεμπλουμ…
Τα τελευταία χρόνια, η Ευρωπαϊκή Ένωση περνά μια κρίση που δεν έχει προηγούμενο και την απειλεί άμεσα με διάλυση. Μετά την ευφορία της δεκαετίας του ’80 , καθώς και της δεκαετίας του ’90, με την επιτυχή κατάληξη της πορείας προς την νομισματική ένωση, το ευρωπαϊκό εγχείρημα έχει χάσει το δυναμισμό και τον προσανατολισμό του. Με την αναγκαία διεύρυνση, διευρύνθηκαν και τα ελλείμματα πάσης μορφής: Έλλειμμα δημοκρατικής λειτουργίας και νομιμοποίησης, έλλειμμα διαφάνειας, έλλειμμα κοινωνικής πολιτικής, έλλειμμα συνοχής, έλλειμμα κοινής στρατηγικής απέναντι στις προκλήσεις του σημερινού κόσμου. Με άλλα λόγια, μπροστά στη διεύρυνση και το κοινό νόμισμα, η Ευρώπη ξέχασε την αλληλεγγύη και ποτέ δεν έδρασε ως ενιαίος φορέας για την προάσπιση των συμφερόντων των ευρωπαίων πολιτών. Αν εξαρχής είχε θεσπιστεί κοινός ευρωπαϊκός προϋπολογισμός, κοινό σύστημα φορολόγησης και αμοιβών, στιβαρή ευρωπαϊκή κοινωνική πολιτική και προάσπιση της εργασίας, τότε τα πράγματα δεν θα είχαν πάρει αυτή την εφιαλτική τροπή. Βεβαίως αυτό θα συνεπαγόταν εκχώρηση μεγάλου μέρος των εθνικών αρμοδιοτήτων σε έναν πανίσχυρο υπερεθνικό θεσμό. Όμως, σήμερα, η εκχώρηση που έχει γίνει δεν είναι μεγαλύτερη;
Η σημερινή οικονομική και κυρίως πολιτική κρίση που εκδηλώνεται στους κόλπους της Ε.Ε. είναι μια νέα φάση, μέσα από την οποία πολλά μπορούν να συμβούν. Η Ευρώπη που θέλουν οι πολίτες δεν μπορεί παρά να είναι μια βαθιά δημοκρατική συλλογική οντότητα εθνών, λαών και κρατών. Σε κάθε διαφορετική περίπτωση δεν πρόκειται να έχει μακρινή ιστορική διαδρομή. Μια Ευρώπη του κεφαλαίου και του τραπεζικού συστήματος, μια Ευρώπη διχασμένη σε Νότο και Βορρά, όχι μόνο δεν έχει προοπτική, αλλά μπορεί να επιφέρει και ιστορική ζημιά, μεγαλύτερη από όση έχει ήδη προκληθεί. Η κ. Μέρκελ και τα κράτη που την υποστηρίζουν, θέλουν μια Γερμανική Ευρώπη με μοναδικό πεδίο ολοκλήρωσης εκείνο της οικονομίας χωρίς κοινωνική συνοχή και πολιτική νομιμοποίηση. Τέτοια Ευρώπη πρέπει οπωσδήποτε να αποτραπεί. Μήπως όμως είναι ήδη αργά για δάκρυα και το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω; Ουδείς μπορεί να απαντήσει με σιγουριά, όμως η προσπάθεια σύγκλισης είναι μονόδρομος.
Είναι αναγκαία μια Ευρώπη με αξιακά προστάγματα εκείνα της ειρήνης, της αλληλεγγύης, της άμβλυνσης των ανισοτήτων και της κοινωνικής προόδου. Για όλους τους Ευρωπαίους πολίτες ανεξαιρέτως.
Η κρίση που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια, έχει δημιουργήσει σε πάρα πολλούς συμπολίτες μας αρνητικά αισθήματα για την Ευρώπη. Όμως η αλήθεια είναι ότι χρειαζόμαστε περισσότερη, και όχι λιγότερη, Ευρώπη. Απέναντι στην πρωτοκαθεδρία των αγορών εις βάρος κοινωνίας και πολιτικής, οι ευρωπαίοι πολίτες πρέπει να αγωνιστούν για περισσότερο εκδημοκρατισμό, για ίσες ευκαιρίες και για καλυτέρευση του βιοτικού τους επιπέδου. Να αγωνιστεί ο καθένας από το δικό του μετερίζι, μακριά από τις σειρήνες του λαϊκισμού, του ρατσισμού και της Άκρας Δεξιάς. Οι ευρωπαίοι ηγέτες οφείλουν να ξεπεράσουν τις συμπλεγματικές τους απόψεις, να απαγκιστρωθούν από τη μονοδιάσταση προάσπιση των συμφερόντων των κρατών τους και να δράσουν από κοινού για θεσμική εμβάθυνση, ουσιαστική ενοποίηση και κοινή πολιτική απέναντι στις ολοένα και πιο περίπλοκες παγκόσμιες προκλήσεις.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΓΙΑΝΝΙΟΣ
ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ
