Πρόγραμμα «ΦΙΛΟΔΗΜΟΣ» στην Αττική
Μεγάλες αποκλίσεις
μεταξύ Περιφερειακών Ενοτήτων και Δήμων
Γράφει ο κ. Δημήτρης Μπουρίκος
Το ειδικό πρόγραμμα «Φιλόδημος» (2018-2022) για την ενίσχυση των Δήμων της χώρας, στοχεύει- μεταξύ άλλων- και στην ενδυνάμωση της ισόρροπης, βιώσιμης και δίκαιης ανάπτυξης και στην άρση των συνεπειών της κρίσης στο πεδίο των υποδομών των Δήμων. Αν και δεν αποτελεί επίσημο στόχο του προγράμματος η αντιμετώπιση δια-περιφερειακών και ενδο-περιφερειακών ανισοτήτων, δεν μπορεί να αγνοηθεί τυχόν σχετική επίπτωση του προγράμματος.
Η κατανομή των πόρων των ενταγμένων έργων σε επίπεδο Περιφερειών, Περιφερειακών Ενοτήτων και Δήμων δύναται να αναδείξει ενδεχόμενη χωρική ανισορροπία στις εν λόγω χρηματοδοτήσεις. Η εν λόγω ανισοκατανομή έχει έντονες κοινωνικές διαστάσεις αφού οι ενδοπεριφερειακές ανισότητες στην Αττική είναι ιδιαίτερα σημαντικές. Ως εκ τούτου, οποιοδήποτε χρηματοδοτικό πρόγραμμα για τους Δήμους ενδέχεται να έχει έμμεση συμβολή στο μετριασμό ή και την ενίσχυση των υφιστάμενων ανισοτήτων.
Δεδομένης της σημασίας του προγράμματος «Φιλόδημος» και της επιλεξιμότητας δαπανών για κρίσιμα ζητήματα στο πεδίο της ποιότητας ζωής (ύδρευση, αποχέτευση, σχολική στέγη, κοινόχρηστοι χώροι, περιβαλλοντικά έργα), η ανάλυση των στοιχείων του προγράμματος (κατάσταση 16.11.2018, www.ypes.gr) ανά χωρικό επίπεδο στην Αττική μας παρέχει μια πρώτη εκτίμηση της τάσης συγκέντρωσης ή αποκέντρωσης των πόρων σε επίπεδο Περιφερειακών Ενοτήτων και Δήμων, στοιχεία για να εκτιμήσουμε τον δείκτη επίδοσης (αναλογία χρηματοδοτικής έναντι πληθυσμιακής βαρύτητας) αλλά και τυχόν θεματική συγκέντρωση των πόρων. Επίσης, μπορούμε να χαρτογραφήσουμε και ειδικές περιοχές μελέτης, όπως η δυτική όχθη του λεκανοπεδίου και της Αττικής (όλοι οι Δήμοι της Δυτικής Αττικής, του Δυτικού Τομέα Αθηνών, δυτικό τμήμα Π.Ε. Πειραιά και Δήμος Αχαρνών) και να διερευνήσουμε τυχόν εσωτερικές διαφοροποιήσεις.
Μέχρι και τις 16.11.2018, είχαν ενταχθεί στο Πρόγραμμα «Φιλόδημος» για Δήμους της Περιφέρειας Αττικής, έργα συνολικού προϋπολογισμού (Π/Υ) 89.169.358 ευρώ. Ο Βόρειος Τομέας Αθηνών συγκεντρώνει τους περισσότερους πόρους και σχετικό μερίδιο στο σύνολο της Αττικής με Π/Υ 15,6 εκατ. ευρώ που αντιστοιχεί στο 18% και η Δυτική Αττική συγκεντρώνει τους λιγότερους πόρους με Π/Υ 7,5 εκατ. ευρώ που αντιστοιχεί στο 8%(βλ. Διαγράμματα 1 και 2).
Ωστόσο, αυτή η αρχική ανάγνωση των στοιχείων διαφοροποιείται σημαντικά αν εξετάσουμε το δείκτη επίδοσης κάθε Περιφερειακής Ενότητας της Αττικής. Ο δείκτης επίδοσης αποτελεί το λόγο χρηματοδοτικής βαρύτητας κάθε Π.Ε. ως προς την πληθυσμιακή της βαρύτητα στην Αττική ως % . Δείκτης επίδοσης ίσος με το 100 σημαίνει ότι η χρηματοδότηση είναι ακριβώς όση θα δικαιολογούσε η κατανομή των πόρων με βάση το πληθυσμιακό κριτήριο. Δείκτης επίδοσης κάτω ή άνω του 100 σημαίνει υπο-χρηματοδότηση (αρνητική επίδοση) ή υπερ-χρηματοδότηση (θετική επίδοση) αντιστοίχως και μας βοηθάει να κατατάξουμε τις χωρικές μονάδες ανάλυσης και να παρακολουθήσουμε τις σχετικές θέσεις τους στο χρόνο αλλά και στο πλαίσιο διαφορετικών προγραμμάτων χρηματοδότησης.
Η εφαρμογή του δείκτη επίδοσης στην Αττική ανά Περιφερειακή Ενότητα με βάση στα στοιχεία χρηματοδότησης στο πρόγραμμα «Φιλόδημος» (κατάσταση μέχρι 16.11.2018), δείχνει τα ακόλουθα: α) Οι Π.Ε. Νήσων, Δυτικής Αττικής, Ανατολικής Αττικής, Βόρειου Τομέα Αθηνών και Νότιου Τομέα Αθηνών απολαμβάνουν θετικού δείκτη (δηλ. υπερ-χρηματοδότησης με βάση το πληθυσμιακό κριτήριο), β) Η Π.Ε, Νήσων απολαμβάνει έναν εξαιρετικά θετικό δείκτη επίδοσης που την κατατάσσει στην κορυφή της σχετικής κατάταξης και σε μεγάλη απόσταση από την 2η καλύτερη επίδοση που καταγράφεται στην Π.Ε. Δυτικής Αττικής, γ) Οι Π.Ε. Πειραιά, Δυτικού Τομέα Αθηνών και Κεντρικού Τομέα Αθηνών έχουν αρνητικό δείκτη επίδοσης (βλ. Διάγραμμα 3).
Η εξαιρετική θέση της Π.Ε. Νήσων οφείλεται στις επιπρόσθετες χρηματοδοτήσεις για έργα ύδρευσης και αντανακλούν το σημαντικό έλλειμμα υποδομών στις νησιωτικές περιοχές της Αττικής, στοιχείο που ισχύει (ωστόσο, σε μικρότερο βαθμό) και για την Π.Ε. Δυτικής Αττικής.
Αναλύσεις για τα συγχρηματοδοτούμενα ευρωπαϊκά προγράμματα έδειχναν σημαντικές ενδοπεριφερειακές αποκλίσεις μεταξύ των Δήμων της Αττικής, ακόμα και μεταξύ των Δήμων της ίδιας Περιφερειακής Ενότητας (http://www.ekdd.gr/ekdda/files/ergasies_esdd/19/3/1353.pdf).
Παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον εάν και σε ποιο βαθμό ισχύει η ίδια τάση και στο πλαίσιο εθνικών προγραμμάτων, όπως ο «Φιλόδημος». Δεδομένου ότι στην Αττική έχει τεκμηριωθεί η ύπαρξη μιας σημαντικής διαφοροποίησης με χωρικά, οικονομικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά μεταξύ δυτικής όχθης Λεκανοπεδίου και Αττικής και των λοιπών περιοχών, η ανάλυσή μας σε τοπικό επίπεδο περιλαμβάνει συνολικά 18 Δήμους (βλ. Πίνακα 1).
Αρχικά, να σημειώσουμε ότι εντός της Π.Ε. Δυτικής Αττικής εμφανίζεται η σημαντική διαφοροποίηση μεταξύ κεντρικού και ανατολικού τομέα του Θριασίου. Έτσι, ο Δήμος Φυλής καταγράφει τον υψηλότερο δείκτη επίδοσης μεταξύ των Δήμων της Δυτικής Αττικής αλλά και μεταξύ όλης της δυτικής όχθης, ακολουθούμενους από τους Δήμους Μεγαρέων και Μάνδρας- Ειδυλλίας. Αυτή η τάση καταγράφηκε και στο πλαίσιο των συγχρηματοδοτούμενων προγραμμάτων (https://www.insider.gr/apopseis/vlogs/80711/megara-kai-fyli-mprosta-elleimma-gia-kentro-toy-thriasioy-pedioy). Αντιθέτως, οι Δήμοι Ασπροπύργου και Ελευσίνας, βρίσκονται σε λιγότερο ευνοϊκή θέση αλλά με θετικούς δείκτες επίδοσης, στοιχείο που τους διαφοροποιεί έναντι των σχετικών επιδόσεών τους στο πλαίσιο των συγχρηματοδοτούμενων ευρωπαϊκών προγραμμάτων (ΕΣΠΑ 2007-2013). Με άλλα λόγια, Ασπρόπυργος και Ελευσίνα στο εθνικό πρόγραμμα «Φιλόδημος» φαίνεται να ελκύουν πόρους που τουλάχιστον δεν υπολείπονται της πληθυσμιακής βαρύτητάς τους.
Συνολικά στους 18 Δήμους της δυτικής όχθης, φαίνεται να υπάρχουν τρείς ομαδοποιήσεις. Ο Δήμος Φυλής αποτελεί ουσιαστικά μόνος του μια ομάδα, αφού καταγράφει τον υψηλότερο δείκτη επίδοσης (404) που βρίσκεται και σε μεγάλη απόσταση από τον Δήμο με τη 2η υψηλότερη επίδοση (Μάνδρα- Ειδυλλία με 173). Οι επτά (7) Δήμοι με δείκτη επίδοσης άνω του 100 (εκτός τους Δήμου Φυλής) συγκροτούν, επίσης, μια διακριτή ομάδα με σημαντική συμμετοχή της Δυτικής Αττικής (τέσσερις Δήμοι) και ακολούθως της Π.Ε. Πειραιά και Δυτικού Τομέα Αθηνών. Το Αιγάλεω έχει τον υψηλότερο δείκτη επίδοσης (109) στο Δυτικό Τομέα Αθηνών και το Κερατσίνι-Δραπετσώνα στο δυτικό Πειραιά.
Η τρίτη ομάδα αποτελείται από Δήμους με δείκτη επίδοσης χαμηλότερο του 100 και περιλαμβάνει δέκα (10) Δήμους, εκ των οποίων οι έξι (6) ανήκουν στο Δυτικό Τομέα Αθηνών. Είναι χαρακτηριστικό ότι μόνο ένας Δήμος (το Αιγάλεω) έχει θετικό δείκτη επίδοσης στην Π.Ε. Δυτικού Τομέα Αθηνών. Τέλος, στην ομάδα με τις χαμηλότερες επιδόσεις, βρίσκεται και ο Δήμος Αχαρνών με οξυμμένα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα που φαίνεται να μην μπορεί να αντλήσει κρίσιμους πόρους και από τα εθνικά προγράμματα, γεγονός που πρέπει να προβληματίσει.
Πίνακας 1.
Δυτική Όχθη Λεκανοπεδίου και Δυτικής Αττικής:
Συγκριτικά στοιχεία κατάταξης, Π/Υ έργων ανά μόνιμο κάτοικο και δείκτη επίδοσης (Πρόγραμμα «Φιλόδημος»)
Οφείλουμε να σημειώσουμε ότι συνολικά η περιοχή της δυτικής όχθης λεκανοπεδίου και Αττικής (δηλ. οι Δήμοι του Πίνακα 1), καταγράφουν δείκτη επίδοσης περίπου 89%, δηλαδή συγκεντρώνουν πόρους που αντιστοιχούν στο 89% της πληθυσμιακής βαρύτητάς τους στην Αττική. Εάν δε συνυπολογίσουμε και οικονομικούς και κοινωνικούς δείκτες (πχ., μακροχρόνια ανεργία, φτώχεια, κοινωνικής αποκλεισμός), τότε η υποχρηματοδότηση της δυτικής όχθης είναι εξοργιστική! Το στοιχείο αυτό είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό δεδομένων των υφιστάμενων ανισοτήτων σε οικονομικό, κοινωνικό και ευρύτερο περιβαλλοντικό επίπεδο μεταξύ της δυτικής όχθης και των λοιπών περιοχών.
Σε συνδυασμό με τη συγκριτική υπο-χρηματοδότηση και στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών συγχρηματοδούμενων προγραμμάτων, η δυτική όχθη της Αττικής θα αντιμετωπίσει ακόμα μεγαλύτερο χάσμα μεταξύ κοινωνικών αναγκών και των διαθέσιμων πόρων προς κάλυψη αυτών, αυξάνοντας έτσι την πληθυσμιακή δυσανεξία και υπονομεύοντας την κοινωνική συνοχή. Αυτή η δομική τάση ενδεχομένως να ευνοήσει και συγκεκριμένη πολιτική στάση και αντιπροσώπευση είτε μέσω της αποχής λόγω απόρριψης συνολικά του πολιτικού συστήματος είτε μέσω της περαιτέρω ενίσχυσης ρατσιστικών, φιλο-φασιστικών και ολοκληρωτικών κομματικών μορφωμάτων που παρουσιάζονται ως «αντι-συστημικά».
Δημήτρης Μπουρίκος
Ο Δημήτρης Μπουρίκος είναι Πολιτικός- Κοινωνικός Επιστήμονας, Απόφοιτος της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκηση. Έχει εργαστεί στο πεδίο των πολιτικών και κοινωνικών ερευνών, ειδικότερα για θέματα πολιτικών ελίτ, κοινωνικής πρόνοιας, περιφερειακής κοινωνικής ανάπτυξης και περιφερειακής διοίκησης. Ερευνητικές εργασίες του έχουν δημοσιευτεί σε συλλογικούς τόμους και στην Ελληνική Επιθεώρηση Πολιτικής Επιστήμης, την Συγκριτική & Διεθνή Εκπαιδευτική Επιθεώρηση, την Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, το Βήμα Διεθνών Σχέσεων και την Κοινωνική Εργασία.
