Αυτοδικία: Δικαιοσύνη ή Παράλογη Εκδίκηση στις Φρικτές Καταστροφές;
Το Δράμα του Ματιού και η Ανάγκη για Δικαίωση
Η ζέστη ήταν αποπνικτική εκείνο το απόγευμα της 23ης Ιουλίου 2018. Ο ουρανός, από γαλανός, γινόταν όλο και πιο σκούρος, πορτοκαλοκόκκινος, καθώς μια μάζα καπνού τύλιγε τον ορίζοντα. Η φωτιά, ξεκινώντας από το Νταού Πεντέλης, σάρωσε με ανεξέλεγκτη ταχύτητα προς το Μάτι, μετατρέποντας σε κόλαση μια ήσυχη, παραθαλάσσια κοινότητα μέσα σε λίγα λεπτά.
Οι πρώτες φλόγες έγλειψαν τα πεύκα, κι έπειτα τα σπίτια, τα αυτοκίνητα, τις αυλές με τα παιχνίδια των παιδιών. Ο άνεμος λυσσομανούσε, σηκώνοντας κύματα φωτιάς που κατάπιναν ανθρώπους πριν καν προλάβουν να αντιδράσουν. Στις γειτονιές, οικογένειες έτρεχαν πανικόβλητες, αναζητώντας μια διέξοδο. Μάταια. Οι δρόμοι, στενοί και μπερδεμένοι, παγίδευσαν δεκάδες ανθρώπους.
Μια μητέρα κρατούσε το χέρι του παιδιού της, τρέχοντας προς τη θάλασσα. Οι καυτοί καπνοί γέμιζαν τα πνευμόνια τους, καίγοντας κάθε ανάσα. Ένα βήμα, ακόμα ένα… κι ύστερα η φωτιά τους τύλιξε. Μόνο τα αποκαΐδια έμειναν από αυτούς. Στην ίδια γειτονιά, ένας πατέρας, έχοντας φορτώσει τα παιδιά του στο αυτοκίνητο, έβαλε μπροστά. Η φωτιά έφτασε πριν καν προλάβει να διασχίσει την αυλή. Λίγα λεπτά αργότερα, το αμάξι του ήταν ένα φλεγόμενο κουκούλι, με τα παράθυρα να λιώνουν σαν κερί. Μέσα, οι σκιές είχαν ήδη γίνει στάχτη.
Στην άκρη της πόλης, κοντά στη θάλασσα, ένα οικόπεδο θα γινόταν το σύμβολο της καταστροφής. Είκοσι έξι άνθρωποι, σφιχταγκαλιασμένοι, προσπαθούσαν να σωθούν. Κάποιοι κρατούσαν τα χέρια των παιδιών τους, κάποιοι είχαν τα πρόσωπά τους γυρισμένα προς τον ουρανό, σαν να προσεύχονταν. Όταν η φωτιά έφτασε, το οξυγόνο τους εξαφανίστηκε. Οι φλόγες δεν άφησαν τίποτα όρθιο. Μόνο απανθρακωμένα σώματα, σφιγμένα το ένα δίπλα στο άλλο, σαν μια μακάβρια απόδειξη ότι μέχρι την τελευταία στιγμή, δεν ήθελαν να μείνουν μόνοι.
Η θάλασσα έγινε η ύστατη σωτηρία – και ο τελευταίος τάφος για πολλούς. Άνθρωποι έπεφταν στο νερό με τα ρούχα τους να καίγονται, ενώ οι καπνοί έπνιγαν τον αέρα. Άλλοι δεν τα κατάφεραν ποτέ να φτάσουν. Τα σώματά τους ξεβράστηκαν την επόμενη μέρα στις ακτές, αλλοιωμένα, τραγικές σκιές όσων κάποτε χαμογελούσαν κάτω από τον ίδιο καλοκαιρινό ήλιο.
Η σιωπή που ακολούθησε ήταν εκκωφαντική. Οι δρόμοι γεμάτοι κουφάρια αυτοκινήτων, τα σπίτια καμένα μέχρι το τελευταίο τούβλο. Σε κάποια αυλή, ένα ποδήλατο είχε λιώσει μαζί με το πλαστικό κάθισμά του. Τα παιχνίδια των παιδιών έγιναν μαύρα αποτυπώματα στο χώμα.
Εκείνο το βράδυ, το Μάτι δεν ήταν πια μια κοινότητα ανθρώπων. Ήταν ένα νεκροταφείο φωνών που δεν θα ακουστούν ποτέ ξανά.
Όταν η θεσμική δικαιοσύνη αποτυγχάνει να ανταποκριθεί στη φρίκη ενός εγκλήματος, οι άνθρωποι παγιδεύονται ανάμεσα στον θυμό και την απόγνωση. Η τραγωδία στο Μάτι το 2018, όπου 104 άνθρωποι κάηκαν ζωντανοί ή πνίγηκαν στην προσπάθειά τους να ξεφύγουν, αποτέλεσε μια τέτοια στιγμή. Οι εικόνες των απανθρακωμένων σωμάτων, των παιδιών που χάθηκαν στις φλόγες και των οικογενειών που διαλύθηκαν, χαράχτηκαν στη συλλογική μνήμη. Κι όμως, χρόνια μετά, η απονομή δικαιοσύνης μοιάζει αργή, απογοητευτική και, για πολλούς, ανεπαρκής. Σε τέτοιες στιγμές, γεννάται ένα αρχέγονο ερώτημα: όταν το κράτος αποτυγχάνει, είναι η αυτοδικία μια αποδεκτή μορφή δικαιοσύνης; Ή μήπως, παρά τον θυμό, η εκδίκηση δεν είναι η λύση;
Η Τραγωδία του Ματιού: Ο Χρόνος Πάγωσε στις Φλόγες
Η 23η Ιουλίου 2018 θα μείνει ανεξίτηλα χαραγμένη στην ιστορία της Ελλάδας. Η φωτιά ξέσπασε στο Νταού Πεντέλης και, μέσα σε λίγες ώρες, μετατράπηκε σε πύρινο εφιάλτη που κατάπιε την παραλιακή κωμόπολη του Ματιού. Δεν υπήρξε οργανωμένο σχέδιο εκκένωσης, δεν υπήρξε προειδοποίηση. Άνθρωποι παγιδεύτηκαν σε στενά σοκάκια, οδηγήθηκαν σε αδιέξοδα, κάποιοι έπεσαν στη θάλασσα, προσπαθώντας να ξεφύγουν από έναν αόρατο θάνατο που τους κυνηγούσε με την ταχύτητα του ανέμου.
Ολόκληρες οικογένειες απανθρακώθηκαν σφιχταγκαλιασμένες. Παιδιά κάηκαν μέσα σε αυτοκίνητα, κρατώντας ακόμα στα χέρια τους τα παιχνίδια τους. Στο οικόπεδο-τάφο, 26 άνθρωποι βρέθηκαν νεκροί σε μια εφιαλτική εικόνα, αγκαλιασμένοι, καθώς η φωτιά τους περικύκλωσε. Η αδυναμία των αρχών να οργανώσουν μια διάσωση, να προειδοποιήσουν τους κατοίκους ή να συντονίσουν τις υπηρεσίες, έκανε την καταστροφή ακόμη πιο φρικτή.
Η τραγωδία αυτή δεν ήταν απλά ένα φυσικό φαινόμενο. Ήταν ένα έγκλημα που προήλθε από αδιαφορία, ανικανότητα και εγκληματικές παραλείψεις. Και όμως, παρά τις υποσχέσεις για δικαιοσύνη, για παραδειγματικές τιμωρίες, χρόνια μετά, οι υπεύθυνοι παραμένουν σχεδόν ατιμώρητοι, ενώ οι οικογένειες των θυμάτων παλεύουν με την αδικία και την απώλεια.
Όταν η Δικαιοσύνη Αποτυγχάνει: Μπορεί η Αυτοδικία να Είναι η Λύση;
Η ανάγκη για δικαίωση είναι βαθιά ριζωμένη στη φύση του ανθρώπου. Όταν η επίσημη δικαιοσύνη αποτυγχάνει, ο πόνος μετατρέπεται σε θυμό, και ο θυμός σε δίψα για εκδίκηση. Όμως, η αυτοδικία είναι επικίνδυνη. Δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο βίας και εκδίκησης, που σπάνια οδηγεί σε πραγματική λύτρωση.
Από τη μία, υπάρχουν εκείνοι που υποστηρίζουν πως, αν η πολιτεία αδυνατεί να τιμωρήσει τους ενόχους, τότε οι πολίτες έχουν δικαίωμα να πάρουν τον νόμο στα χέρια τους. Από την άλλη, το κράτος δικαίου βασίζεται στην ιδέα ότι η δικαιοσύνη δεν πρέπει να απονέμεται από το συναίσθημα, αλλά από αμερόληπτους θεσμούς. Όμως, τι γίνεται όταν αυτοί οι θεσμοί είναι διεφθαρμένοι ή ανίκανοι;
Οι συγγενείς των θυμάτων δεν θέλουν εκδίκηση – θέλουν δικαιοσύνη. Θέλουν να δουν τους υπεύθυνους να λογοδοτούν, να τιμωρούνται, να πληρώνουν για τα εγκλήματά τους. Αντί για αυτοδικία, πρέπει να απαιτηθεί αυστηρότερη λογοδοσία, πραγματικές συνέπειες και αλλαγές στους μηχανισμούς που προκάλεσαν την καταστροφή.
Πώς Μπορεί Κάποιος να Παρηγορήσει τις Οικογένειες των Θυμάτων;
Δεν υπάρχουν λόγια που να απαλύνουν την οδύνη της απώλειας, ειδικά όταν αυτή είναι τόσο ξαφνική και τόσο φρικτή. Ωστόσο, υπάρχουν τρόποι να στηρίξει κάποιος αυτούς που έμειναν πίσω:
- Αναγνώριση του πόνου – Οι άνθρωποι που έχασαν τους δικούς τους δεν θέλουν απλές “τυπικές” εκφράσεις λύπης. Θέλουν να νιώσουν ότι η κοινωνία αναγνωρίζει το μέγεθος της τραγωδίας και δεν τους ξεχνά.
- Στήριξη σε πρακτικό επίπεδο – Οι χαμένες ζωές δεν μπορούν να επιστρέψουν, αλλά οι επιζώντες έχουν ανάγκη από υποστήριξη. Νομική βοήθεια, ψυχολογική στήριξη, κοινωνικές πρωτοβουλίες για μνήμη και δικαίωση είναι κρίσιμες.
- Μάχη για την αλήθεια – Η καλύτερη παρηγοριά για τις οικογένειες των θυμάτων είναι να μην ξεχαστεί ποτέ η τραγωδία. Να συνεχιστεί η πίεση για απονομή δικαιοσύνης, για να μη μείνει ατιμώρητο το έγκλημα.
Συμπέρασμα: Δικαιοσύνη, Όχι Εκδίκηση
Η τραγωδία στο Μάτι ήταν ένα έγκλημα αμέλειας και ανικανότητας, όχι μια απλή φυσική καταστροφή. Όταν η δικαιοσύνη αποτυγχάνει, είναι φυσικό οι άνθρωποι να αισθάνονται την ανάγκη να αντιδράσουν, ακόμα και με αυτοδικία. Όμως, η λύση δεν βρίσκεται στη βία. Βρίσκεται στην απαίτηση για δικαιοσύνη, στη συλλογική μνήμη και στη συνεχή πίεση για αλήθεια και τιμωρία των υπευθύνων.
Η εκδίκηση μπορεί να φέρει προσωρινή ικανοποίηση, αλλά η πραγματική λύτρωση έρχεται μόνο όταν η δικαιοσύνη αποδίδεται σωστά. Και αυτό είναι κάτι για το οποίο αξίζει να παλέψει κάθε κοινωνία που σέβεται τη ζωή και τη μνήμη των χαμένων ψυχών.
