Κυριολεκτικά ανατρεπτικές είναι οι αλλαγές που έχουν δρομολογηθεί στην ίδια τη φύση της εργασίας και της σημασίας της. Η πανδημία, η πρωτοφανής μείωση της ανθρώπινης κινητικότητας και η επέλαση των… ρομπότ.
Από τη στιγμή που ο άνθρωπος, δείχνοντας ποιες είναι οι εκπληκτικές δυνατότητες του πνεύματός του και της ευφυΐας του, μπήκε στον κόσμο των μυστικών της ζωής, ήταν αναπόφευκτη και η επιρροή του στη φύση της εργασίας. Στη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας, έτσι, η ανθρώπινη εργασία πέρασε από πολλές φάσεις, με κύριο γνώρισμα τη μείωση του χρόνου της εργασίας και του πόνου που αυτή η τελευταία προκαλεί.
Το μέσο για την επίτευξη αυτού του στόχου ήταν και είναι πάντα η πρόοδος της τεχνικής δια της εισαγωγής του λόγου και της μετατροπής της σε τεχνολογία. Αυτή η τελευταία επέτρεψε στον άνθρωπο να φτάσει σε απίστευτα επίπεδα παραγωγής και συσσώρευσης πλούτου, σε χρόνους που ξεπερνούν πλέον τη φαντασία.
Φθάσαμε έτσι στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, την οποίαν οι ειδικοί αποκαλούν 4η βιομηχανική επανάσταση. Κατά τον Τζέιμς Ουΐλσον, διευθυντή Τεχνολογικής και Επιχειρηματικής Έρευνας στην εταιρεία συμβούλων Accenture, «η τεχνητή νοημοσύνη είναι ένα σύστημα που προεκτείνει τις ανθρώπινες ικανότητες μέσω των αισθήσεων, της μάθησης, της δράσης και της κατανόησης».
Πολύ απλά έτσι, με τη βοήθεια της Τεχνητής Νοημοσύνης (Τ.Ν.), ο άνθρωπος μπορεί να κάνει ένα σωρό «δουλειές» χωρίς μυϊκό κόπο, χωρίς μετακίνηση και από όπου βρίσκεται. Σαφώς, λοιπόν, η ΤΑ φέρνει εργασιακές και κοινωνικο-οικονομικές ανατροπές που η πανδημία της νόσου Covid-19 επιταχύνει. Για τον πολύ απλό λόγο ότι έχει εκθετικό μεταδοτικό χαρακτήρα και άρα η αντιμετώπισή της απαιτεί εγκλεισμούς.
Υπάρχει έτσι μια πρωτοφανής μείωση της ανθρώπινης κινητικότητας, η οποία από μόνη της δημιουργεί κολοσσιαία προβλήματα στις μεταφορές, στις μετακινήσεις, στη μαζική ψυχαγωγία, στον αθλητισμό, στις πολιτιστικές εκδηλώσεις και πάει λέγοντας. Προκύπτουν όμως σοβαρότατα προβλήματα και στην παραγωγή αγαθών και τη διάθεσή τους.
Το παγκόσμιο εργασιακό περιβάλλον αλλάζει εδώ και τώρα. Θέσεις εργασίας εξαφανίζονται από τη μια μέρα στην άλλη, αλυσίδες παραγωγής και διάθεσης καταρρέουν και αμέτρητες παροχές υπηρεσιών ακυρώνονται.
Πριν από την Covid-19, η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (εφεξής ΔΟΕ) υπολόγισε ότι 1.400 εκατομμύρια εργαζόμενοι στον κόσμο (περίπου 37,5% του συνόλου) εργάζονταν σε ευάλωτη απασχόληση. Η πανδημία θα αυξήσει αυτό το ποσοστό. Οι μελλοντικές προοπτικές είναι μη ενθαρρυντικές, λόγω των εξελίξεων και των προκλήσεων που δημιουργούνται από τεχνολογία που σχετίζεται με την Τεχνητή Νοημοσύνη, τη Μηχανική Μάθηση, τη Ρομποτική και τη Βιομηχανική Αυτοματοποίηση.
Με βάση αυτή τη νέα πραγματικότητα, η οποία αναδύεται υπό συνθήκες αφόρητης πίεσης, μερικοί θεωρητικοί προβλέπουν ένα μεταεργασιακό σενάριο όπου τα ρομπότ θα αντικαταστήσουν ως επί το πλείστον το ανθρώπινο εργατικό δυναμικό. Μεταξύ των συνεπειών, αυτό θα σήμαινε τo τέλος της παραδοσιακής εργασιακής δομής, κάτι που θα απαιτήσει τον επαναπροσδιορισμό του ίδιου του όρου της εργασίας.
Αναμένεται έτσι ότι η εξελισσόμενη τεχνολογική επανάσταση, εκτός από την επερχόμενη οικονομική κρίση που οφείλεται στον κορωνοϊό, θα μπορούσε να μειώσει το επίπεδο της ρυθμιζόμενης απασχόλησης. Σε αυτό το σενάριο, η σχέση μεταξύ εργοδότη και εργαζομένου θα μειωθεί στο ελάχιστο.
Οι υποστηρικτές αυτής της πολιτικής εκτιμούν ότι θα ενισχύσει την αγορά εργασίας, ενώ οι επικριτές υποστηρίζουν ότι ο εργαζόμενος θα είναι εντελώς απροστάτευτος. Επιπλέον, με τον ρυθμό των τεχνολογικών αλλαγών, οι δεξιότητα των εργαζομένων πιθανότατα θα αλλάξουν γρηγορότερα με την πάροδο του χρόνου, φέρνοντας στο προσκήνιο μια ομάδα ανθρώπων των οποίων οι δεξιότητες θα γίνονται συνεχώς ξεπερασμένες.
Σε μια δραστική αλλά δυνητικά ρεαλιστική προβολή για την αγορά εργασίας βραχυ- και μεσοπρόθεσμα, ο Harari (2018) προβλέπει την εμφάνιση μιας τεράστιας και νέας άνεργης τάξης, δηλαδή ανθρώπων στερημένων από οποιαδήποτε οικονομική, πολιτική ή ακόμη και καλλιτεχνική αξία, χωρίς καμία συμβολή στην κοινωνία.
Ορισμένες κυβερνήσεις αναπτύσσουν στρατηγικές για να αντιμετωπίσουν πολύ αρνητικά σενάρια που ενδέχεται να προκύψουν. Υπό αυτή την έννοια, ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα αντίμετρα είναι το «γενικό βασικό εισόδημα» (Universal Basic Income, στο εξής UBI). Αν και αυτό το μέτρο το έχουν υπερασπιστεί ως επί το πλείστον οι αριστερές ιδεολογίες στο παρελθόν και έχει επικριθεί από τις υπόλοιπες, σήμερα τα πράγματα είναι διαφορετικά.
Το πείραμα που ονομάζεται Υ Combinator είναι ένα καλό παράδειγμα του πώς ορισμένες εταιρείες τεχνολογίας ελέγχουν την πραγματική εφαρμογή αυτού του μέτρου (Winick, 2018). Ορισμένοι ειδικοί προειδοποιούν για τις αρνητικές επιπτώσεις που σχετίζονται με το UBI, όπως την αποδυνάμωση του κράτους πρόνοιας ή η εμφάνιση κοινωνιών δύο τάξεων (dual-class societies) όπου οι μεγάλες εταιρείες θα έχουν τεράστιο έλεγχο στις εργατικές τάξεις. Επομένως, παρόλο που το UBI θα μπορούσε να μειώσει την ακραία φτώχεια σε όλο τον κόσμο, θα μπορούσε επίσης να αυξήσει τις ανισότητες μεταξύ των κοινωνικών τάξεων.
Ευτυχώς, ορισμένοι συγγραφείς όπως ο Manson (2015) μοιράζονται μια αισιόδοξη άποψη για το μέλλον της αγοράς εργασίας. Σύμφωνα με αυτόν, η τεχνολογία και ο αυτοματισμός θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε ένα δίκαιο οικονομικό μοντέλο με χαμηλότερες τιμές, μεγαλύτερη κοινωνική ευαισθητοποίηση, πέρα από μια μείωση των επιπέδων του καταναλωτισμού. Το όραμά του, αν και φαίνεται ουτοπικό, μπορεί ήδη να παρατηρηθεί σε κατοίκους Δυτικών πόλεων, όπου οι ιδέες τους που σχετίζονται με την αειφόρο ανάπτυξη και την οικονομική απο-ανάπτυξη (de-growth) έχουν αποκτήσει σημαντική επιρροή τις τελευταίες δεκαετίες.
Ο πραγματικός αντίκτυπος της τεχνολογικής επανάστασης πρέπει να ενταχθεί στο πλαίσιο του επικρατούντος κλίματος αβεβαιότητας στο οποίο όλα θα εξαρτηθούν από τις πολιτικές που θα υιοθετηθούν στη διάρκεια των επόμενων μηνών.
Αναμένεται έτσι μια πολύ πιο ελεγχόμενη παγκοσμιοποίηση με αρνητικές επιπτώσεις στις μετακινήσεις προσώπων και γενικά σε εκδηλώσεις με μαζική συμμετοχή. Αντιθέτως τεράστιες ευκαιρίες θα αναδυθούν εκεί ακριβώς όπου θα υπάρξουν και σοβαρά προβλήματα.
Και το θέμα είναι πόσοι και πώς θα τις αξιοποιήσουν και μέσα σε ποια κοινωνική συγκυρία.
Αθανάσιος Χ. Παπανδρόπουλος
ath.papandropoulos@euro2day.gr
